Gepubliceerd in het tijdschrift van12tot18, een magazine voor leraren en leidinggevenden in het voortgezet onderwijs. Geschreven door Merel Collenteur, Katja van Dalen, Tine Nieboer en Marcel Staring (Augustus 2022)
Whole Human Approach – De basis van het leven
Nieuwsgierig bekijk ik het groepje pubers dat vertwijfeld naar de zee staat te kijken. Ik voel me zelf lichtelijk sceptisch, want verwacht ik nou echt dat deze jongeren de zee gaan begroeten zoals ik ze gevraagd heb? Door in het water te gaan staan, het water aan te raken, het misschien zelfs te proeven? Ik bestudeer wat er gebeurt, en opeens voel ik een enorme glimlach opkomen. Ze doen het allemaal!
Het is een speciale dag vandaag, we zijn te gast bij de organisatie WildWier, die ons kennis laat maken met de magische wereld van wieren. We mogen de wieren bekijken, voelen, ruiken en zelfs proeven. Ondertussen bespreken we met elkaar ons huidige voedselsysteem en de mogelijkheden om wieren te gebruiken voor een plantaardig dieet. Er gebeurt veel meer dan alleen maar leren over de wieren. De jongeren ervaren. Er wordt opnieuw beroep gedaan op de zintuigen waar ze als baby’s zo bekend mee waren, maar die al tijden niet meer met vol bewustzijn gebruikt worden. Een positieve ervaring, het verkennen van je omgeving en hier direct een verbinding mee leggen.
Het zal niemand ontgaan zijn, ook niet in onderwijsland; duurzaamheid. Om de draagkracht van de aarde in acht te nemen is het belangrijk dat we nieuwe vaardigheden gaan leren. Steeds meer scholen en docenten duiken in dit onderwerp. Maar wat is duurzaamheid in het onderwijs? Hoe breng je dit in de praktijk, en hoe omzeil je een overwegend cognitieve aanpak? Hiervoor is het ontzettend belangrijk om onze kijk op groei en succes te veranderen.
In 2015 zijn de er 17 Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) opgesteld door de Verenigde Naties als duurzaam kompas voor 2030. Er is een visie op wat er moet gebeuren, maar tot op heden komt er maar zeer gestaag verandering op gang. Onderzoekers (Thomas Jordan et al., 2021) zien dat de drive om te veranderen van binnenuit moet komen. Veel jongeren zijn betrokken bij de klimaatverandering en milieuproblemen, 84% van hen geeft aan zich zorgen te maken over de toekomst. Veel mensen missen de innerlijke capaciteiten die nodig zijn om de maatschappij duurzamer en regeneratief te maken. 50% van de jongeren heeft aangegeven zich machteloos, angstig, schuldig of verdrietig te voelen rondom het klimaat. Schokkende cijfers. Jongeren willen wel verandering, maar weten niet goed wat ze kunnen doen. Wat ontzettend fijn is en waar veel docenten zich nog niet bewust van zijn, is dat zeer recent in 2021 de ‘Inner Development Goals’ opgesteld zijn. Hierin zijn 23 vaardigheden rondom persoonlijke ontwikkeling opgenomen, gericht op onder andere (zelf)bewustzijn, verbinding met jezelf & je omgeving en moed. Dat het belangrijk is om aan deze vaardigheden te werken blijkt ook uit onderzoek van NJR (2022) over de mentale gezondheid van jongeren. Veel jongeren ervaren weinig verbinding met zichzelf en hun omgeving, wat kan leiden tot depressieve gevoelens of apathie. Kortom, hoog tijd om aan de slag te gaan.
Bovenstaande informatie laat zien dat duurzaam onderwijs een enorm breed gebied is. Het gaat niet alleen om een nieuwe kijk op economie, of het aangaan van uitdagingen rond het energievraagstuk. Duurzaam onderwijs vraagt ook een nieuwe kijk op onze persoonlijke ontwikkeling en daarmee ons mensbeeld. Wij spreken daarom graag van de Whole Human Approach (als vervolg op de Whole School Approach) waarbij we naar de gehele mens kijken en daarmee meer balans creëren tussen leren en ontwikkelen. Dit betekent dat we ruimte maken voor de gevoelens van pijn en machteloosheid die sommige jongeren voelen. Daarnaast is het ontzettend belangrijk om vaardigheden te ontwikkelen die jongeren helpen om een positieve impact te kunnen maken. Hierbij is onze directe omgeving een onmisbare pedagogische partner die we in het onderwijs op dit moment bijna volledig buitensluiten. Als we willen dat jongeren verantwoordelijkheid gaan dragen voor hun omgeving, zullen wij hen eerst de kans moeten geven om zich op een diepere manier met deze omgeving te verbinden.
Mooie woorden, maar hoe brengen we dit in praktijk? Laten we maar recht voor zijn raap zijn, met 5 gastlessen in de natuur los je dit probleem niet op. Het ontwikkelen van vaardigheden die nodig zijn in een regeneratieve samenleving vraagt om onderwijs wat ook daadwerkelijk is vormgegeven om deze vaardigheden aan te leren. Niet iets incidenteels, maar iets blijvends wat doorloopt vanaf groep 1 tot en met het moment dat je je diploma ophaalt. Dit vraagt om het gebruiken van de directe omgeving en ook een verandering van het gedrag van de docent.
Tips waarmee je als docent direct aan de slag kunt
Heb vertrouwen
Vertrouw op jezelf! Jij bent een onderwijsprofessional. En vertrouw je leerlingen. Iedereen is van nature ontzettend nieuwsgierig en willen maar wat graag (nieuwe dingen) ervaren, ontdekken en zichzelf ontwikkelen. Jongeren op de middelbare school lijken dit stukje speelsheid en nieuwsgierigheid misschien te zijn kwijtgeraakt, maar niks is minder waar.
Buiten kun je zoveel verschillende kanten van het onderwijs (tegelijk) aanraken, en dit is voor zowel de jongeren als voor jezelf een enorme verrijking. Buitenonderwijs krijgen en samen duurzaam onderwijs ontwikkelen is één groot avontuur. Er gaat geen les voorbij zonder dat de jongeren iets geleerd, ontdekt of ervaren hebben. Heb hier vertrouwen in.
Wees praktisch
Wees praktisch, goed voorbereid en anticipeer. Kijk naar wat er speelt bij de leerlingen of in de omgeving, en maak hier gebruik van. Als je naar buiten gaat, zorg dan dat je de locatie kent en dat je een EHBO tasje hebt (en weet hoe je deze moet gebruiken) en dat er iemand anders op de hoogte is van jouw uitstapje met de jongeren.
Laat los
Hoe goed je je ook voorbereid, de les loopt altijd anders. En dit is de charme van het ontwikkelen buiten het klaslokaal, er komen eindeloos veel mogelijkheden voorbij om je les op aan te passen. De ontwikkeling van een jongere is een proces dat stapsgewijs plaatsvindt. Geef de jongeren en ook jezelf de tijd om in dit nieuwe proces buiten de schoolmuren te stappen.
Doe het samen
Betrek mensen uit de directe omgeving. Denk aan ouders en kennissen van de leerlingen, of mensen die in de directe omgeving van de jongeren werken. Zij kunnen jou ontzettend goed helpen in de begeleiding van de lessen. Daarnaast is het voor jouw eigen leerproces als docent fijn om je collega’s mee te nemen in het proces van buitenonderwijs. Zij kunnen meedenken, tips geven en luisteren naar jouw verhalen en ervaringen. Onderwijs (of het nou binnen of buiten is) draag je niet in je eentje, het is zo belangrijk en fijn om dit samen met de school en de omgeving te doen. Maak gebruik van je omgeving en creëer je eigen ‘community’.
Vind je het nog spannend om meteen met je groep de school te verlaten? Begin dan klein, en ontdek hoe jij je op je eigen tempo steeds comfortabeler gaat voelen in deze nieuwe, bewustere vorm van onderwijs. Introduceer mindfulness en integreer het in je vaste programma. Start bijv. elke ochtend met een kwartiertje mindfulness in de klas. Laat jongeren ervaren dat even stilstaan en contact maken met jezelf niet een zweverige geitenwollensokken activiteit is, maar maak het vaste prik. Ik durf je te beloven dat je verstelt gaat staan van het animo en de betrokkenheid van je leerlingen.
Geef in plaats van een debatles een dialoogles en laat hiermee jongeren naar elkaar luisteren, een mening vormen en verschillende mening accepteren. Laat jongeren tijdens een activiteitenweek niet alleen abseilen maar echt contact maken met elkaar en de natuur.
Geef een keer geen cijfer voor een opdracht maar bespreek dat in de natuur niets goed of fout is. Als iets niet werkt dan moet je iets nieuws verzinnen; onderzoekend en vanuit verwondering.
Duurzaamheid is daarmee niet een vak of een les op school maar het is geïntegreerd in alles wat we doen. Duurzaamheid is een state of mind. Als docent of school ben je hierin een rolmodel voor jongeren en onderzoek en leer je samen. Dat vraagt veel meer zelfreflectie en zelfkennis van zowel de docent als de leerling. De perfecte stimulans voor zelfvertrouwen, autonomie en zelfsturing. En dat is precies waar jongeren op zoek naar zijn; vaardigheden waarmee ze zelf invloed kunnen uitoefenen op hun directe omgeving!
Meer informatie over de Inner Development Goals en Whole School Approach.
Wil je verder praten over regeneratief onderwijs?
Aan de slag met regeneratie binnen jouw (onderwijs)organisatie? Laten we snel een kopje koffie drinken!
